Knack.be

http://knack.rnews.be/nieuws/wetenschap/-de-mens-is-niet-geprogrammeerd-tot-zelfzucht-/site72-section45-article44376.html

"De mens is niet geprogrammeerd tot zelfzucht"

30/12/2009 09:00

Dit is een tijd voor empathie, betoogt Frans de Waal, de grote 'mensaapkundige' die in 2007 door het weekblad Time werd uitgeroepen tot een van de honderd invloedrijkste mensen van deze wereld, in zijn nieuwe boek. Niet hoewel, maar juist omdát we (zoog)dieren zijn.

DE WAAL: Wat ik in dit boek probeer te doen is aan te tonen dat wij mensen van nature dus in ieder geval empathie hébben, en dat we dat delen met heel veel zoogdieren.

Dat betekent ook dat als je een samenleving wilt die de menselijke natuur recht doet daar empathie en solidariteit bij horen, want die zijn deel van wie en wat we zijn. Ik kan niet preciezer zeggen hoe je dat dan aanpakt. Dat zijn maatschappelijke beslissingen, en dat horen ze ook te zijn.

Ik geloof niet dat je als bioloog kunt voorschrijven hoe de samenleving in elkaar gezet moet worden. Je kunt alleen wat aanwijzingen geven, en je moet je hoeden voor de naturalistische drogreden: dat iets deel is van de natuur, betekent nog niet dat het dus per definitie goed is. Maar ik verzet me tegen het idee dat vaak naar voren wordt gebracht, vooral in Amerika, dat wij van nature zelfzuchtig en competitief zijn, en alléén maar zelfzuchtig en competitief.

U werkt sinds 1981 in de VS. Merkt u daar andere reacties, met name uit religieuze hoek, op uw werk dan in Europa?

DE WAAL: Nou, creationisten zullen mijn boeken nauwelijks lezen, vermoed ik. Maar de Amerikanen zijn over het algemeen heel geïnteresseerd in mens-diervergelijkingen. Ze zijn daar de laatste twintig jaar veel opener in geworden, net zoals de Europeanen. Als je twintig jaar geleden zei: 'Het verschil tussen man en vrouw is genetisch bepaald' - o man, dat was een ellende in die tijd! Tegenwoordig kun je dat zeggen. En je kunt menselijk gedrag met apengedrag vergelijken. Destijds was dat nogal problematisch. Je kreeg al snel het verwijt sentimenteel te zijn, of in ieder geval niet objectief. Met die vergelijking op zich hebben trouwens ook creationisten meestal weinig problemen.

Maar ze hebben toch een onoverkomelijk probleem met de evolutionaire basis waarvan u bij die vergelijking uitgaat?

DE WAAL: Volgens mij ligt het toch anders dan bijvoorbeeld Richard Dawkins (Brits etholoog en vurig verdediger van de evolutietheorie, nvdr.) en dat soort mensen denken. Zij denken dat je creationisten ervan moet proberen te overtuigen dat het bewijsmateriaal voor de evolutie heel groot is. Wat ook zo ís, dat weet iedereen. Dawkins probeert dus rationeel, met bewijsmateriaal, de creationistische tegenstander ervan te overtuigen dat wij niet samen met de dino's op de aarde hebben rondgelopen. Maar volgens mij gaat het hier uiteindelijk niet om rationaliteit of bewijsmateriaal. Mensen in Amerika die echt gelovig zijn denken dat als we accepteren dat wij niet door God zijn geschapen dat automatisch betekent dat we álles kunnen doen en alle normen en waarden meteen het raam uit vliegen. Ze zijn bang dat het aanvaarden van de evolutietheorie tot moreel verval leidt. Het gaat hier om een heel diep gevoel van ongemak bij de gedachte dat wij het product van toevalsprocessen zijn.

Kunt u het nog wel vinden met Dawkins?

DE WAAL: Mijn ideeën zijn niet in strijd met Dawkins' ideeën, daar gaat het niet om. Maar als je het hebt over 'het zelfzuchtige gen', om Dawkins' beruchte metafoor aan te halen, dan denken heel veel mensen automatisch dat dat betekent dat wij geprogrammeerd zijn tot zelfzucht. En daar verzet ik me tegen. Die interpretatie is niet noodzakelijk wat Dawkins zelf bedoelde - integendeel zelfs - maar hij heeft het er wel naar gemaakt dát hij zo algemeen verkeerd begrepen wordt.

Herman Jacobs